SM-art Karel Suyling

Karel Suyling, de man van de klare lijn

Schepper achter de identiteit van Citroën

Ze moeten in ontelbare aantallen verschenen zijn: reclames van automerken in dag-, week- en maandbladen. In de jaren 60 en zeventig op krantenpapier en in zwart-wit. De afgelopen decennia ook in kleurdruk op glanzend of mat papier.  Origineel, vergelijkend of appellerend aan belangrijke gevoelswaarden. Maar altijd gericht op het verleiden van een potentiële koper tot een enorm begerenswaardige maar snel devaluerende investering: de automobiel.

Auto-advertenties vormen voor kunstliefhebbers een speciale categorie. Het zijn veelal uitingen van oppervlakkige marketing, gebruik makend van tijdelijke en vluchtige boodschappen en beelden.

Uiteraard zijn er uitzondering en die deze regel bevestigen. Eén van die uitzonderingen is: K.C. Suyling, de man achter de identiteit van Citroën in Nederland. Zijn werk wordt dermate hoog gewaardeerd dat het opgenomen is in de archieven van het Wim Crouwel instituut voor erfgoed grafische vormgeving en typografie. En  omdat hij ook enkele advertenties creëerde met de SM in een hoofd- of bijrol, kunnen we dat deel van zijn werk rekenen tot de SM-art.

Het zal niemand verbazen dat Karel Suyling uit een artistieke familie stamde. Zijn vader was kunstenaar en zijn opa oprichter van het architectenburo K.C. Suyling en zonen, dat enige bekendheid genoot in de Brabantse regionen en onder andere werk uitvoerde voor het bekende Rotterdamse architectenbureau Van Tijen en Maaskant. Je ziet deze afkomst van Karel terug in zijn liefde voor producten van de tekentafel en de zuivere lijnvoering die hij in zijn werk zichtbaar maakt. Klare lijnen, heldere vlakken, duidelijke composities.

 Karels levensloop begon in 1926 in Eindhoven en tussen zijn 5^e en 10^e levensjaar woonde hij in Versailles. Daar werd zijn liefde voor Frankrijk geboren, wat later culmineerde in zijn levenslange fascinatie voor Citroën. De oorlog gooide ook bij hem roet in het leven: de noodzaak om onder te duiken ontnam hem de mogelijkheid om de juiste opleidingen  te volgen. In plaats van auto-ontwerper betrad hij als autodidact de markt en vestigde zich als free-lancer (of zzp-er avant la lettre) in Amsterdam. Met als specialiteit het maken van grafische ontwerpen.

De bekering van Karel tot de klare lijn kwam voort uit zijn reis door de VS in 1953, destijds gidsland qua grafisch en industrieel ontwerpen. Deze reis leerde hem vooral hoe het niet moest en hij nam afscheid van de vooroorlogse reclamestijl met een krullerig en druk karakter en een boventoon voor tekstuitingen. Dit bracht hem ergens rond 1954 – na het winnen van een 2CV-race op Zandvoort - in contact met de nieuwe directeur van Citroën Nederland, de jonge J.L. Froissart. Deze hield aanvankelijk de boot af, maar liet zich later toch "overtuigen van het nut van informatieve, duidelijke en bovenal eerlijke reclameboodschappen”. Karel mocht voor Citroën aan de slag. En niet zonder resultaat, want van 1958 tot 1963 won Suyling de Advertentie Jaarprijs van het Genootschap voor de Reclame. 6 x met een Citroën-advertentie en 2 x met een andere uiting. Een prestatie die door anderen niet geëvenaard is.

Als Karel aan zijn advertenties werkt waarbij de  SM in beeld wordt gebracht, zijn de hoogtijdagen van Citroën helaas al bijna voorbij. Het concern verkeert in problemen en Parijs grijpt steeds meer in: de marketing zal voortaan via Frankrijk lopen. Dat betekent dat er een einde komt aan de creaties van Karel voor de Nederlandse markt.

Dit valt eigenlijk samen met een ontwikkeling waarbij Karels werk ingehaald wordt door de tijd. Esther Cleven beschrijft dit heel mooi in haar artikel uit 2009: "De Citroën-advertenties van Karel Suyling: de mythe van de auto en de democratisering van de reclame” In dit prettig geschreven stuk onderbouwt ze dat Karel aan het begin van zijn werk voor Citroën qua stijl en focus duidelijk vooruitliep op de rest van de reclamewereld. En dat zijn werk uit de beginjaren dus het meest onderscheidend is. Gaandeweg echter gaat ook de Amerikaanse reclamewereld de stereotiepe benadering van de auto als symbool van "kracht, snelheid en maatschappelijk aanzien” verlaten en focust men zich op meer op "waarden als: functionaliteit, veiligheid, innovatie, comfort, ontspanning, vrijheid en zelfbeschikking.” Juist die aspecten heeft Karel in zijn werk enorm goed zichtbaar gemaakt. Geholpen door de eigenheid van Citroën die van Eend tot DS elke keer weer juist die waarden wist om te zetten in autotechnisch design.

Het Franse reclamebureau Delpire – dat voor Citroën Parijs de aangewezen partij was – begon al medio jaren 60 met de introductie van foto’s van alle mogelijke gebruikers. "In een brochure uit 1965 zijn dat bijvoorbeeld: een postbode, een sociaal werker, een dokter, een pastoor, een student, een pottenbakker, een elektriciën, een veearts, een onderwijzer en een boswachter. Deze strategie werd in de jaren zeventig essentieel. Toen leerde men immers steeds gedifferentieerder tegen de klanten aan te kijken en wilde men aparte doelgroepen ook volgens hun smaak en levensstijl bedienen met het passende automodel. Een generieke benadering, waarbij alleen ‘harde’ eigenschappen van het product naar voren werden gebracht, werd nu alweer als ouderwets ervaren.” Aldus Esther Cleven.

Als we rondkijken bij de reclames van andere merken in de jaren 70, dan is al snel duidelijk wat Esther bedoelt. Volvo bijvoorbeeld steekt inderdaad in met groot in beeld gebrachte gebruikers, de wagens zijn soms niet eens goed te zien achter een poserende familie. Verder wil Volvo ook wel filosofisch doen, maar dan met een kwinkslag zoals bij de reclame van de ‘six pillars of wisdom’. En last but not least: Volvo verkoopt zijn wagens als een goedkope levensverzekering, waarmee je aanrijdingen kunt overleven en je je familie weer in levende lijve terugziet.

Familie

Als je deze interessante analyse naast de advertentie-ontwerpen legt waarin de SM figureert, dan zie je direct dat Karel vasthoudt aan zijn eigen overtuiging. Technische harde lijnen. Niet de gebruiker maar de Citroën-modellen staan centraal. Er is geen gebruik gemaakt van foto’s met mensen erop, maar van bijna architectonische tekeningen. Aanzichten, dakoverzichten, details bij elkaar gebracht met stevige verbindende lijnen. De architect in Karel is volledig in charge. Die zich richt op de Citroen-range aan modellen en het leveringsprogramma aanprijst als familie. Of die inzoomt op aspecten als onafhankelijkheid, ruimtelijke ordening en schone logica. Vrij abstracte begrippen voor de postbode en de boswachter van die dagen. En niet handig als je een kritisch moederbedrijf in Parijs moet overtuigen dat elk land zijn eigen reclame-stijl moet kunnen kiezen.

Toch is dit niet het hele verhaal. Want Suyling was in de 8 advertenties uit 1970 waarin de SM voorkomt, behoorlijk op achterstand gezet. De SM was wel aangekondigd en er waren wat persfoto’s verspreid, maar verder was er nog niet zoveel beschikbaar. De SM moest simpelweg nog uitgebracht worden. Er waren genoeg bestellingen geplaatst, maar er was nog niets geleverd toen Karel achter zijn tekentafel kroop om de gevraagde reclameserie te maken. Vandaar dat hij terug moest vallen op technische tekeningen zoals aanzichten en dakoverzichten. En eerlijk is eerlijk, daarmee heeft hij wel een heel mooie reeks uitingen gecreëerd. Drie vierkante en vijf staande advertenties zagen in 1970 het licht. Met name de 5 staande creaties zijn dermate mooi dat ze perfect ingelijst een fantastische serie aan de wand vormen.

De 3 vierkante kunnen uiteraard ook ingelijst worden als de "SM-Maserati, Kent u een betere combinatie” in het midden gehangen wordt en de twee familie-platen er links en rechts naast mogen komen.

Mont Blanc

Karel heeft later verteld hoe hij te werk is gegaan. In het Suyling-archief van Michiel Sablerolle bevindt zich bijvoorbeeld nog de uitgeknipte zijkant van de Mont Blanc-doos waarin 1:12 model geleverd werd, zonder frictiemotor of afstandbediening, de basisversie dus.  Suyling kreeg er een van Citroen in de introductiekleur Feuille Dorée. Met de hand op kleur gespoten voor klanten die te lang moesten wachten. En gebruikte het zijaanzicht dat op de doos verwerkt was. Feitelijk was dit een beeld uit de eerste serie persfoto’s en dat verklaart waarom de advertentie van Karel een dakantenne bevatte.  De persfoto’s waren immers van het prototype gemaakt. Saillant detail is dat het zijaanzicht op de zijkant van de Mont Blanc doos (bijna) geen antenne laat zien… Daar is eenvoudigweg geen plaats voor, want de SM neemt alle ruimte in beslag, maar blijkbaar vond Suyling dit detail te belangrijk om achterwege te laten. Wat verder opvalt, is dat de spiegel in de advertentie ontbreekt. Op de Mont Blanc doos zien we ook geen spiegel, omdat we hier naar de bijrijderskant van de SM kijken. Karel heeft dit zijaanzicht gespiegeld overgetekend en de spiegel daarbij weggelaten. Dus een antenne toegevoegd en een spiegel weggelaten, vanuit de artistieke vrijheid uiteraard verantwoord.

Het spiegelen van de SM had overigens een belangrijke reden. De ontwerper vond dat de SM beter uitkomt als zij naar links kijkt of rijdt. In de westerse wereld gaat een lezend oog immers van links naar rechts en zo lezen we dus ook dit soort tekeningen. Feitelijk volgt ons oog daarmee de lijn van het silhouette zoals de wind dat zou doen. En daarmee komt de SM voor ons op deze manier extra aerodynamisch uit. Als Karel de SM–advertenties voor Japan had mogen tekenen, was de SM mogelijk weer terug gespiegeld…  Daar lezen ze immers nog steeds van rechts naar links.

Michiel Sablerolle schreef over bovenstaande een belangwekkend artikel in CitroExpert 124. Hij heeft Karel Suyling zeer goed gekend. Na zijn overlijden in 2014 kreeg Michiel een deel van Karel’s artistieke nalatenschap. Daarin bevindt zich bijvoorbeeld de verknipte Mont Blanc doos, de ontwerptekeningen van de enige solo-SM-advertentie en de schets die de basis zou worden van ons clublogo.

Door de SM-pionier Theo van der Laan is de info aangereikt dat Suyling het jammer vond dat hij de SM destijds niet in 3D in beeld heeft kunnen brengen. Karel vertelde dit in een interview in 1995, waarna Theo hem gevraagd heeft of hij een logo voor de club wilde tekenen.  Om het gemis in zijn oeuvre op te lossen heeft Suyling toen Pro Deo het logo van onze club ontworpen, eerst in zwart wit en later werd de introductiekleur feuille dorée toegevoegd. We zijn hem voor deze generositeit nog steeds dankbaar. En Theo eveneens; Hij reed destijds met Peter Pijlman onvermoeibaar het land door om iedereen te interviewen en zo de SM aan een dreigende vergetelheid te ontrukken. Dat is hen volledig gelukt en daarvoor verdienen ze alle lof!

Na Citroën

Nadat Karel zijn creativiteit niet meer bij Citroën kwijt kon, is hij meer gaan lesgeven aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem, waaraan hij sinds 1968 grafische vormgeving doceerde. In 1979 werd hij hoofddocent van die afdeling. Hij bleef in Arnhem lesgeven tot 1985 en zijn productie nam na 1980 af in aantal en omvang: nieuwe generaties ontwerpers opleiden werd zijn passie.

In 1992 is er nog een kleine en interessante creatieve opleving. Hij tekent de advertentie voor de XM, waarbij de DS als stamvader aangevoerd wordt. Had net zo goed de SM kunnen zijn vanwege de schuin oplopende flanklijnen, maar die was toen blijkbaar teveel in de vergetelheid geraakt…

Tevens verschijnt in 1992 een herdruk van het boekje uit 1987 ‘100 Citroën-advertenties van Karel Suyling’ bij uitgeverij 010 te Rotterdam. En in 1993 is er een overzichtstentoonstelling van zijn oeuvre. Karel is dan 68 en kan tevreden terugkijken op zijn levenswerk. Dat doet hij dan ook in de twee decennia daarna.

In 2014 gaat zijn levenslijn haperen om uiteindelijk vredig in het hiernamaals verder te gaan. Karel heeft de witte ruimte gevonden, die hij zo graag in en om zijn advertenties zag.

  * de foto's van Karel Suyling zijn beschikbaar gesteld door fotograaf Michiel Sablerolle, die het copyright van deze foto's heeft. Ook de foto's van de advertenties heeft Michiel beschikbaar gesteld, ze zijn afkomstig uit een overzicht uit 1972 van alle perspublicaties van Citroen in 1971-72.