Ledverlichting dashboard

Dashboard SM: ombouw naar ledverlichting
 
 


 
Welke Citroën SM eigenaar heeft zich niet geërgerd aan de groene, veel te donkere instrumentenverlichting? Zelfs als je de dimmer vol opendraait kun je in het donker ternauwernood de snelheid en het toerental aflezen. De dimmer had Citroën net zo goed weg kunnen laten! Ook de lampen voor dim- en grootlicht zijn aan de donkere kant. Vervanging van de gloeipeertjes door moderne leds biedt hier echter fantastisch uitkomst. Dankzij de led techniek kan het SM instrumentarium eindelijk stralen in de kleur die het team van Opron in 1970 voor ogen had!
 
Wat heb je nodig?
- zeven smd leds (T10 W5W, 5 segmenten)
- een vijltje
- een 9 volt batterij 
- een watervaste viltstift

 
 
 
1. Uitgangssituatie & lichttheorie
 

 

Allereerst heb ik onderzocht, waarom de instrumentenverlichting zo ineffectief is. Ter lering en vermaak opende ik daartoe een snelheidsmeter (de constructie heeft wel wat weg van een sardineblikje). Dan zie je dat er helemaal geen lichtgeleider zit, maar slechts twee ‘lampenkapjes’ in een fraaie blauwe kleur. Niet groen, zoals we eigenlijk zouden verwachten!

Het sardineblikje is van binnen wit gespoten, om als lichtkamer te dienen.
 
 
 

 
 
 
De eigenlijke snelheidsmeter ligt op een metalen plaat, die eenvoudigweg 98% van het licht tegenhoudt! Door een klein spleetje bij de kilometerteller en de buitenste rand kunnen maar een paar lichtstraaltjes doordringen, die vervolgens door een transparante plastic schijf gelijkmatig verstrooid worden.

 
nauwelijks lichtval bij de instrumentenverlichting !
 
 
 
Dit alleen al is zo’n beetje de meest ineffectieve constructie die men zich op het gebied van verlichting kan voorstellen! Daar komt nog bij, dat beide lampenkapjes niet groen, geel/oranje of rood zijn. Want de instrumenten gloeilampjes (2 watt) zenden voornamelijk deze vier spectrale kleuren uit! Nee, Citroën heeft blauw plastic ingebouwd, dat maar heel weinig groene lichtgolven doorlaat en geel en rood zelfs compleet uitfiltert! Dat reduceert het rendement naar schatting nog eens met 50 tot 70%.
 
 
In de grafiek het spectrum van de originele 2W gloeilampjes: het licht is het sterkst in de kleuren geel/oranje/rood.

 

Door dit spectrum van de gloeilamp ontstaat oranje-geel licht. 
de kleuren die een gloeilamp uitstraalt
 
 
En wat doen de lampenkapjes? Die laten vrijwel alleen lichtgolven door in het 450nm gebied! De blauwe kapjes filteren zo bijna het hele gloeilampspectrum weg en zorgen voor een aanzienlijk lichtverlies.
 
Er blijft alleen een beetje blauwachtig groen licht over. Alle andere lichtstralen worden eenvoudigweg door Citroën verdonkeremaand!
 
daarom schijnt de SM instrumentenverlichting zo zwak!
 

 

Een led heeft bij blauw licht (450nm) juist een enorme piek in het spectrum!

Een led heeft zijn piek dus exact in de kleur van de kapjes! Daardoor wordt de verlichting veel sterker en we zien tegelijkertijd de originele kleur van de kapjes!
 
het spectrum van witte leds past perfect bij de SM instrumenten
 
 




Deze foto laat zien hoe de lichtopbrengst van een toch al weinig lichtgevend gloeilampje door de blauwe kapjes nog verder wordt gereduceerd. Er blijft niet veel meer over en de rest wordt door bovenstaande constructie nog verder verduisterd. Het valt te betwijfelen of men daar destijds bij stil gestaan heeft!

 
 
Genoeg gezeurd nu, we kunnen anno 2014 eenvoudig schot in de zaak brengen en de mooie kleur van de kapjes passend tot hun recht laten komen. Dat kan alleen met een lampje met een lichtkleur als de zon van 6000°K - 7000°K. Daarmee komen we op het onderwerp ‘witte led’.
 
Alle instrumentenlampen in de SM zijn T10 W5W glasvoetlampen, die gelukkig nog steeds als stadslicht (parkeerlicht) in moderne auto’s worden gebruikt. Dientengevolge zijn er in de tuning branche tientallen verschillende leds te koop, die dezelfde lampvoet hebben en met behulp van weerstanden aan 12 volt zijn aangepast. Na wat onderzoek en uitproberen hebben zich de volgende leds voor het instrumentarium van de SM bewezen:
 
 
 
 
2.1 Leds in snelheidsmeter, toerenteller en klokje
 
Voor de instrumenten komen alleen leds met een grote stralingshoek in aanmerking, zodat de lampenkapjes gelijkmatig, in alle richtingen, licht verspreiden. Helaas zijn beperkte stralingshoeken nou juist een typische led eigenschap. Een uitgekiende led variant lost dit echter op:
 
Dit is de beste lichtbron voor snelheidsmeter, toerenteller en het klokje. De kubusvorm met vijf zijden zorgt voor een gelijkmatige verlichting van de lampenkapjes. Bovendien geven deze smd leds veel licht, zodat we een optimaal rendement verkrijgen. Tegelijkertijd is de opwarming niet zorgelijk hoog, bij een duurtest waren er in ieder geval geen problemen. De leds zijn op Marktplaats makkelijk te vinden.

 
 
 

 
Voordat men de leds voor de SM kan gebruiken, moet wat voorwerk gedaan worden. Het punt is, dat de dit model led te groot is om direct in de lamphouders van de instrumenten te plaatsen. Dit ligt aan de kleine plastic hoekjes van de smd bouwelementen, zie de rode pijlen.

 

 
 
Bij deze foto’s heb ik de afgeronde hoekjes met groene pijlen aangegeven. De hoekjes moeten met een middelgrof vijltje afgerond worden. Met een beetje handigheid is dat niet al te moeilijk, je moet er alleen op letten dat je niet teveel afvijlt. Als eindresultaat zien de leds er als volgt uit:
 
 

 


 In het bovenaanzicht kun je goed zien, dat er geen storende kanten meer uitsteken. Pas dan passen de leds zonder problemen in de instrumenten.

 

Voor het geval dat ze nog steeds niet passen: nog wat verder afvijlen! Niet bang zijn, de functionaliteit wordt er niet door beïnvloed. Verder zijn er geen aanpassingen nodig.

 
geen uitstekende kanten meer
 
 
Voordat we de leds kunnen inbouwen is er echter nog een belangrijk aspect: de poling! In tegenstelling tot de gebruikelijke gloeipeertjes kunnen leds niet willekeurig gepoold worden. Je moet dus uitvinden, hoe ze op de lampvoet van de instrumenten geplaatst worden. Een blik op het schakelschema laat zien hoe:
 
 

 
 
De kastjes van snelheidsmeter, toerenteller en klokje zijn met draad ‘69’ met massa verbonden. Bij de SM ligt de massa aan de minpool, zoals bij moderne auto’s. Dat betekent dat de de minpool van de leds contact moet maken met het kastje.
 
 
 Als we nu de originele fitting bekijken zien we dat één van de polen aan de buitenkant ligt. Bij het inschuiven van de fitting maakt zij contact met het huis van het betreffende instrument, en dus met massa (de minpool).

 

 
 

Nu kijken we van boven in de fitting en markeren de zijde die contact maakt met het instrumentenhuis met een zwarte watervaste viltstift (b.v. Edding).


 

 
 

Als volgende stap moeten we uitvissen, aan welke kant van de lampvoet van de led de minpool zit. Daarvoor kunnen we een 9 volt blokje gebruiken. Plaats contacten van de led zó op de batterij, dat de polen goed staan en de led brandt.

 
 

Gelukkig zijn bij een 9 volt blokje beide polen gemarkeerd, zodat we makkelijk kunnen aflezen, welke kant van de lampvoet we met ‘min’ verbonden hebben. Deze kant markeren we ook zwart met de viltstift.


Nu plaatsen we de led in de fitting, zodanig dat de drie zwarte markeringen keurig op een rij staan.



We schuiven de fitting met led in het instrumenthuis en herhalen dat vier keer, zodat in totaal vijf leds de drie instrumenten kunnen gaan verlichten.
lampfitting met geplaatste '5 in 1' led
 
 
Opmerking:
Bij het inzetten in de fittingen in de instrumenthuizen moet de verlichting van de SM beslist (!!!!) uitgeschakeld zijn, omdat de instrumenthuizen van metaal zijn. Er bestaat kortsluitingsgevaar als je met het niet geïsoleerde led blokje het metaal aanraakt! Pas na het inschuiven het stadslicht inschakelen, en kijken of de poling klopt en alle lampjes branden.
 
 
de led niet al brandend inschuiven!! 
 
 
 
 
2.2 Leds in de centrale console
 
 
 
 
  

De centrale console (het controleblokje met benzinemeter en temperatuurmeters) heeft ook blauwe lampenkapjes, daar gebruiken we dus dezelfde '5 in 1' smd leds (twee stuks).
de uitgebouwde middenconsole
 
 
 
 

 

Blauwe lampenkapjes! (net als bij snelheidsmeter, toerenteller en klokje)
 
 
 
  

 

Belangrijk is weer, om goed op de poling te letten. Ook zonder elektrisch schema kan de minpool snel worden vastgesteld: dat is de breedste leiding waar kleine schroefjes en moertjes inzitten.

 
 
 

 

De fittingen zijn dezelfde als bij het combi instrument. Ze moeten zodanig gemarkeerd en gedraaid worden, dat de minpool correct staat.

 
 
3. Tussenresultaat
 
De combinatie van hoge lichtsterkte en 300 graden stralingshoek is precies datgene, dat snelheidsmeter, toerenteller en klokje hard nodig hebben!
 
licht uit 1970 en licht uit 2014!
 
 
Op bovenstaande foto is goed te zien, dat de smd led (rechts) prima past en veel meer licht geeft dan het ouderwetse gloeipeertje (links). Ook is te zien dat de kleur niet zwakjes groen is, maar helder, hi-tech blauw. Waarom? Omdat de witte leds daadwerkelijk de kleurtemperatuur van de zon hebben (ca. 6500°K), waardoor eindelijk het blauw van de lampenkapjes benut wordt. Je hebt géén dure blauwe leds nodig, want Citroën laat 40 jaar later ‘gratis’ alleen het blauwe gedeelte uit het lichtspectrum door!
 
 
 
 
Het resultaat is dat de instrumenten niet overdreven helder schijnen, maar veel beter afleesbaar zijn en de kleur is ‘cool’. Ook het dimmen van de instrumentenverlichting heeft eindelijk zin!
 
 
 
 
 
De prijs op Marktplaats is circa €2 à €3 per stuk (zoek op T10 W5W). Voor snelheidsmeter, toerenteller en het klokje zijn vijf stuks nodig en voor de middenconsole twee leds, dus in totaal ongeveer €20. 
 
 
 
 
De nieuwe verlichting is aan een duurtest van 12 uur onderworpen en er lijken geen thermische problemen te ontstaan. Men moet de warmteontwikkeling niet onderschatten, de leds worden net zo warm als de originele 2 watt lampjes! Bij oververhitting gaan de leds direct kapot. Het is een sprookje, dat leds geen energieverlies door warmteproductie hebben.
 
 
Tussenresultaat: de helderheid van de instrumentenverlichting is nu fraai in harmonie met de lampjes van de verwarming!

 
 
 
4. Leds in het combi-instrument 
 
In dit hoofdstuk komt vervanging van de lampjes in het combi instrument (het ovaal met alle controlelampjes) aan de orde (nog niet gepubliceerd). Dit kan met name prettig zijn als de lampjes van dim- en grootlicht als te zwak worden ervaren. Er zijn daar in principe andere leds nodig! Ombouw van dit instrument is een stuk ingewikkelder, o.a. omdat er meerdere stroomcircuits zijn. 
 
 
 
 
5. Uit- en inbouw dashboard
 
5.1 Uitbouw
 
Ontkoppel de minpool van de accu, en plaats het stuurwiel in de laagste en achterste stand (zie ook werkplaatshandboek ‘Déposes et poses’ of Électricité, Op. S. 520-1).

 
  

Bouw het centrale blokje met de benzine- en temperatuurmeters uit. De drie schroeven kun je niet over het hoofd zien!

 
 
 

Daarna alle schroeven van het de instrumentenplaat losmaken. Hou de verschillende schroeven goed uit elkaar! Als het goed is, zitten er ook schroeven in de onderzijde van het dashboard:

 
 
 

Daarna volgt het linker afdekplaatje en de schroeven daarachter.

 
 
  

 

Heel belangrijk: de schroeven aan het stuurhuis. Die hoeven niet geheel losgeschroefd te worden, alleen losdraaien zodat het instrumentenplateau los kan komen.

 

 
 
 

Nadat alle schroeven verwijderd/losgedraaid zijn, kan de instrumentenplaat voorzichtig naar voren getrokken worden. Zodra weerstand wordt gevoeld, de snelheidsmeterkabel losdraaien. Vervolgens kunnen de stekkers van de kabelbomen losgenomen worden.

 
 
 
 

Langzaam de instrumenten naar voren trekken en alle kabels losmaken. Geen zorgen voor later, verwisseling is onmogelijk! 

 

 
 
 
 
 

 Tenslotte de instrumentenplaat naar links uitnemen.


 
 
4.2 Ombouw: verwisselen van de lichtbronnen en testen 
 
  

Na uitbouw de instrumentenplaat op een tafel leggen en alle lampjes omwisselen, zoals eerder beschreven.
 
 
 
 

Het combi instrument met gemarkeerde en correct geplaatste fittingen met leds.

 
Heel belangrijk om alle leds met behulp van een batterij en dunne kabels nog een keer te testen. Toen wij dat deden bleek een van de leds een wiebelig contact te hebben. Zo konden we dit probleem verhelpen voordat alles weer ingebouwd was!
 
 
 
4.3 Inbouw
 
De inbouw geschiedt in omgekeerde volgorde van de uitbouw.
 
 
 
 
Bron: CitroënSM-Wiki.de, van auteur Ekkehart Schmitt
 
 
 
laatste wijziging 08/11/2014